Op Visite bij Pieter / Op Visite in Stefanna Beelden in de tuin

Stichting Op Visite heeft in de afgelopen drie jaren in de maand september op verschillende locaties van Pieter van Foreest* het project Beelden in de tuin gerealiseerd. Een tentoonstelling met daaraan verbonden een uitgebreid activiteitenprogramma voor iedereen toegankelijk (bewoners, medewerkers, vrijwilligers, familie, vrienden, buurtbewoners, scholieren uit de buurt en kunstliefhebbers uit de omgeving). Telkens werden zo’n twintig beelden van tien lokale en regionale kunstenaars tentoongesteld, voorzien van een mooi uitgegeven en instructieve kijkwijzer. Er werden rondleidingen gegeven en het activiteiten varieerden van presentaties en demonstraties door kunstenaars tot het zelf creatief bezig zijn van bewoners en begeleiders, van bezoekers en scholieren Daarbij is intensief samengewerkt met de leiding, de activiteitenbegeleiders en facilitaire diensten van de verpleeghuizen. Van deze drie projecten zijn korte films en publicaties beschikbaar.

Uit de evaluatie door de Stichting Op Visite met de leiding van de Pieter van Foreest van deze drie succesvolle projecten in drie van de grootste verpleeghuizen bleek de behoefte om ook voor de andere, met name kleinere huizen, mogelijkheden te scheppen met kunst bezig te zijn. Dit overleg heeft geleid tot het volgende plan voor 2017-2018.

* Pieter van Foreest biedt een breed, flexibel pakket aan services en diensten voor ouderen op het gebied van wonen, zorg, behandeling en welzijn in de regio Delft, Midden-Delfland, Pijnacker/ Nootdorp en het Westland. De organisatie telt 18 locaties, biedt zorg thuis, hulp bij het huishouden en diverse andere services en diensten.

Samenvatting

Op Visite bij Pieter was een uitvergrote versie van de drie eerdere Beelden in de tuin projecten. In plaats van op één locatie een tentoonstelling met een activiteitenprogramma te realiseren zijn we nu met een kunst programma naar alle locaties van Pieter van Foreest geweest. Wederom was het een succesvol project. We plukte de vruchten van de eerdere projecten en we merken dat Pieter van Foreest en zijn medewerkers openstaan en samenwerking aangaan met kunstenaars en andere kunst en cultuur projecten.

Beschrijving per onderdeel

Twee Tentoonstellingen

De twee tentoonstellingen Beelden in de tuin zijn het startpunt. Professionele lokale en regionale kunstenaars worden gekozen om het aansprekend werk dat ze maken en om hun affiniteit met de locatie en zijn bewoners. We werken met professionele kunstenaars die ook een materiaaldemonstratie, lezing en workshop kunnen geven. Op deze wijze hebben we een hoogwaardige tentoonstelling met een even hoogwaardig activiteitenprogramma. We kiezen bewust voor beelden die je mag aanraken. Dit maakt de beleving bij de toeschouwers groter. De tentoonstelling is voor iedereen toegankelijk; voor de mensen die op de locatie wonen en werken maar ook voor vrijwilligers, familie, vrienden, buurtbewoners, scholieren en kunstliefhebbers uit de omgeving. Wekelijks geven goed geïnformeerde gidsen rondleidingen; deze zijn ook op aanvraag beschikbaar.

Op Visite in Veenhage Beelden in de tuin (2016), een ervaring van een vrijwilliger: ‘In het contact met dementerende ouderen ervaar ik regelmatig dat de gesprekstof beperkt is. De oudere heeft doorgaans niets te melden uit het eigen leven en weet niet goed waarop aan te sluiten bij het leven van mij als gesprekspartner. Hoe anders was dat bij ‘Op visite’! Ik kon er praten met de ouderen over iets wat we beiden op hetzelfde moment zien en kunnen voelen. Daardoor werden we meer gelijkwaardig als gesprekspartner. Regelmatig werd ik verrast door de reacties van de ouderen. Verbaasd als ze waren over de ontbrekende armen van een amazone, lacherig door de ontdekking van een luchtgaatje van een keramieken vogel op de plaats van het poepgaatje, creatief in het bedenken van de mogelijke redenen die een kunstenaar kan hebben om een dier op een buste te zetten. Gespreksstof genoeg, en voor beide partijen boeiend. Een feestje om mee te mogen maken!’

Kijkwijzers

Bij elke tentoonstelling maken we een Kijkwijzer [tentoonstellingsgids] met extra achtergrond informatie over de kunstwerken en de kunstenaars. In de Kijkwijzer staan vragen die je helpen om de beelden te bekijken en het gesprek hier over op gang te brengen. De Kijkwijzer is voor alle deelnemers gratis beschikbaar en wordt ook gebruikt bij de rondleidingen.

Rondleidingen

Een clubje vrijwilligers geeft rondleidingen door de tentoonstellingen. Vooraf maken deze vrijwilligers kennis met de kunstenaars, ze ontvangen een pakket met achtergrondinformatie over de kunstenaars en de kunstwerken in de tentoonstelling en daarnaast krijgen ze een uitgebreide rondleiding van de projectleider. Deze rondleidingen worden ingepland in het activiteitenprogramma maar zijn ook op aanvraag beschikbaar.

Rondleidingen en workshops voor scholieren

We nodigen schoolklassen (groep 7 en 8) uit de buurt uit voor een rondleiding door de tentoonstelling met aansluitend een workshop. Leerkrachten zijn erg te spreken over de wijze waarop wij kunst kijken & doen aanbieden. In de periode voorafgaand aan het project krijgen ze in de klas een les ‘Kunstkijken’ en de ‘Kijkwijzer” zodat ze voorbereid naar de tentoonstelling en workshop komen.

Activiteitenprogramma

Alle activiteiten worden zo opgezet dat ze voor iedereen interessant zijn ongeacht beperking of leeftijd. We kiezen bewust voor diagonale groepen met mensen van alle leeftijden. Het is voor de bewoners heel fijn om met andere mensen en kinderen aan tafel te zitten. Daarnaast is het voor bezoekers van buiten een bijzondere ervaring om de wereld van het verpleeghuis te leren kennen en te ontdekken dat het eigenlijk heel gezellig is om met de bewoners kennis te maken.

Trainingen voor medewerkers en vrijwilligers

Medewerkers van Pieter van Foreest zijn heel enthousiast over de workshops en de manier waarop de kunstenaars werken ze hebben aangeven graag van de kunstenaars te willen leren. Samen met Marja van Rossum (Groot Denkraam) en in samenspraak met medewerkers van Pieter van Foreest ontwikkelen we twee trainingen voor medewerkers en vrijwilligers.

A. Training kunst bekijken en bespreken

Praten over een kunstwerk is interessant en soms ook grappig en verhelderend. Tegelijk is het een effectief middel om de kunstbeleving te bevorderen. In deze training lichten we ook de kunstkoffer (zie 3.7) toe en leren de medewerkers en vrijwilligers deze te gebruiken zodat ze zelfstandig met bewoners en de kunstkoffer aan de slag kunnen.

B. Training beelden maken met bewoners

In deze training staat werken als een kunstenaar centraal. Tijdens eerdere projecten hebben we gezien dat de kunstenaars oplossingsgericht aan de slag gaan. Niet vanuit de houding: ik kan niks maar vanuit het onderzoek: wat kan ik? Als vanzelfsprekend ontstaat er een open sfeer waarin alle deelnemers op onderzoek uit gaan en eigen ideeën vorm gaan geven.

Het actief contact maken met de deelnemers wordt gestimuleerd. Niet het uit handen nemen maar samen bekijken wat een deelnemer met zijn fysieke (on)mogelijkheden zelf kan. Onze ervaring is dat dit meer is dan vaak gedacht wordt. We delen het plezier van samen onderzoeken met ruimte voor eigen creativiteit en enthousiasme van elke deelnemer. Het gaat niet om prestatie, maar om concentratie, actie en plezier. Het uitgangspunt is dat iedereen van nature nieuwsgierig is en ook blijft, om te spelen met allerlei verschillende materialen en toepassingen. Samen sta je stil bij wat er tijdens het spelen en onderzoeken ontstaat. Het eindresultaat krijgt dan vanzelf een toegevoegde waarde.

KunstKast

Vanuit de wens om, ook als Op Visite weer naar huis is, samen met de bewoners met kunstbeleving bezig te kunnen zijn is in samenspraak met Pieter van Foreest de kunstkast bedacht. In de kunstkast komen beelden van verschillende kunstenaars variërend in afmetingen en materialen. Bij de kunstkast komt ook een kijkwijzer (handleiding) met daarin meer achtergrond informatie over de kunstenaars en de beelden. Ook staan er vragen in die je helpen om de beelden te bekijken en het gesprek over wat je ziet op gang brengen. Deze kunstkasten worden samen met een aantal kunstenaars ontwikkeld, beproefd in trainingen met medewerkers en vrijwilligers en workshops met bewoners en daarna beschikbaar gesteld aan Pieter van Foreest.

Kunstmenu

Voor de activiteitenprogramma’s per huis is een kunstmenu beschikbaar met een variatie aan mogelijkheden waarin kunstenaars altijd een rol spelen. Het kunstmenu bestaat uit zeven verschillende onderdelen die afzonderlijk en in combinatie met elkaar gekozen kunnen worden. Deze keuzevrijheid biedt locaties de mogelijkheid aan te sluiten bij de wensen van de bewoners. In de begroting zijn we uit gegaan van 58 x I t/m IV en 3 x V en VI. Maar de locaties zijn vrij om binnen het beschikbare budget een eigen keus te maken.

Het is de bedoeling dat de activiteiten I t/m III worden gecombineerd met IV (workshop), om de deelnemers te stimuleren actief mee te doen en te ervaren dat creatief bezig zijn een groot goed is. Daarnaast is er de keus uit drie grotere, meer langdurige projecten V,VI en VII waarbij een kunstenaar voor een periode in huis komt werken. Deze activiteiten zijn heel goed te combineren met I,II,II en IV omdat er al een kunstenaar in huis aan het werk is. Nr. VII is niet in de begroting opgenomen en wordt naar wens apart begroot en aangeboden aan Pieter van Foreest.

I Kunst op tafel

Samen met een kunstenaar kijken naar en praten over beelden.

Op Visite neemt een aantal beelden mee naar een locatie. Deze beelden plaatsen we in een huiskamer op tafel. De kunstenaar bespreekt samen met de deelnemers de beelden. Aan de hand van vragen en wat er vanuit de deelnemers komt, ontstaan levendige gesprekken, herinneringen komen boven en deelnemers reageren op wat anderen vertellen.

II Kunstenaar laat zien

Een kunstenaar geeft een materiaaldemonstratie.

Op Visite komt met een kunstenaar naar een locatie. De kunstenaar neemt beeldmateriaal mee van beelden die af zijn. Hij laat zien hoe en met welke materialen en gereedschappen hij zijn beelden maakt. De gasten mogen de materialen met eigen ogen en handen bekijken; zien, voelen en ruiken. Er is ruimte om vragen te stellen en om met de kunstenaar in gesprek te gaan.

III Kunstenaar vertelt

Kunstenaar vertelt over zijn beroepspraktijk.

Een kunstenaar vertelt aan de hand van afbeeldingen over zijn opleiding, atelier, tentoonstellingen, werkwijze, inspiratie, kunstwerken en meer. Er is ruimte voor vragen en gesprek. Ook neemt de kunstenaar kunstwerken mee die je met je ogen en handen kunt bekijken.

IV Workshop

Met hulp van de kunstenaar zelf aan de slag om een eigen beeld te maken

De workshop is altijd een aanvulling op 1,2 of 3. Kunstenaars die in huis komen voor een activiteit geven aansluitend een workshop. In de workshops gaat het vooral om het ontdekken van de eigen mogelijkheden en het uitdagen van de deelnemers om zo zelfstandig mogelijk naar eigen idee iets te maken.

V Kunstenaar aan het werk (Op Visite atelier)

Op locatie wordt een ruimte die vrij toegankelijk is ingericht als tijdelijk Op Visite atelier.

In het Op Visite Atelier zijn beelden te zien die klaar zijn en er wordt door de kunstenaar(s) aan nieuwe beelden gewerkt. Mensen worden uitgenodigd om te komen kijken en in gesprek te gaan met de kunstenaar(s). Over een periode zie je zo het hele proces van het ontstaan van een beeld.

VI Samen met de kunstenaar aan het werk

Kunstenaar maakt samen met de mensen van de locatie een beeld

Onder begeleiding van kunstenaars gaan deelnemers aan de slag om gezamenlijk een kunstwerk te maken. Aan het einde van de periode wordt het kunstwerk in huis geplaatst en feestelijk onthuld.

VII Kunstenaar in huis

Kunstwerk op maat gemaakt voor de locatie

Een kunstenaar komt kennis maken met het huis en zijn bewoners. Naar aanleiding van deze bezoeken maakt de kunstenaar een concept voor een kunstwerk. In overleg met de locatie wordt bekeken hoe dit het best uitgevoerd kan worden.

Actief met kunstbeleving bezig zijn

Een mooie aansprekende tentoonstelling maken voor een grote doelgroep. Iedereen is welkom en mag en kan meedoen! Bewoners, medewerkers, vrijwilligers, familie, vrienden en mensen van buiten raken door het actief betrekken geïnteresseerd in beeldende kunst. Eenvoudig door een gesprek daarover op gang te brengen en het kijken naar kunst te combineren met het zelf doen.

Door het activiteitenprogramma kunnen deelnemers en vrijwilligers ervaren dat het creatief en oplossingsgericht denken en handelen een ontspannen sfeer creëert waarin veel positieve energie vrijkomt die meegenomen kan worden in het eigen dagelijkse leven.

Met Op Visite bij Pieter hebben we veel bewoners bereikt. Voor veel mensen is kunst geen onderdeel van hun dagelijks leven en ze denken daarom dat ze er niks mee hebben. Gelukkig ontdekken alle deelnemers dat het niet uitmaakt of je er bekend mee bent of niet. Je kunt het niet fout doen en je eigen beleving staat centraal. Dat maakt dat iedereen mee kan doen en aansluiting vind.

De buitenwereld binnen halen

Pieter van Foreest haalt graag de buitenwereld binnen en wil graag een ontmoetingsplek zijn voor meer dan alleen de eigen bewoners, medewerkers, vrijwilligers en familieleden en vrienden. Tijdens Op Visite bij Pieter Beelden in de tuin nodigen we buurtbewoners, basisscholen en creatieve centra uit om op visite te komen en deel te nemen aan de verschillende activiteiten. Het project is aanleiding om kennis te maken met het verzorgings-en verpleeghuis en zijn bewoners.

Duurzaamheid

Samen met Pieter van Foreest kunstbeleving voor bewoners, medewerkers en vrijwilligers een stapje verder brengen. Door middel van trainingen en door de inzet van de kunstkoffers zorgen we ervoor dat de kunst blijvend een plaats in huis krijgt. Ook hopen wij door het betrekken van lokale kunstenaars hen te enthousiasmeren verdere samenwerking vorm te geven.

Belang

Stichting Op Visite en Pieter van Foreest vinden kunst een belangrijk onderdeel van onze samenleving. Stichting Op Visite wil dat zoveel mogelijk mensen kennismaken met, meedoen aan en genieten van kunst, ook op plaatsen waar je het niet meteen verwacht. In Pieter van Foreest hebben we een partner gevonden om ook daar, waar mensen minder mobiel zijn en niet zomaar meer een museum kunnen bezoeken, een hoogwaardig kunstevenement te realiseren.

Ook in de media wordt in toenemende mate onder de aandacht gebracht dat kunst en cultuur de mens goed doen. Kunst geeft zin aan het leven en is goed voor de gezondheid, vertellen ons verschillende onderzoeken. Het is bekend dat creativiteit, vindingrijkheid en oplossingsgericht denken het leven verrijken. Met Op Visite bij Pieter Beelden in de tuin geven we de creativiteit in de mensen zelf, in de verpleeghuizen en in de omgeving een krachtige impuls. Naast het naar kunst kijken gaat het ook om het DOEN, het (her)ontdekken van de eigen creativiteit tijdens de verschillende activiteiten. Zelf doen, draagt bij aan meer kennis en waardering voor de beeldende kunst.

Drie doelgroepen uitgelicht

Pieter van Foreest ondersteunt in haar locaties bewoners met een lichamelijke en/of een geestelijke beperking. Bij mensen die niet meer zelfstandig een museum kunnen bezoeken brengen we de kunst thuis. Tijdens alle activiteiten betrekken we de bewoners en benutten we de fysieke mogelijkheden die er nog wel zijn.

Naast de bewoners staan de medewerkers, vrijwilligers, familieleden en vrienden van de bewoners. Ook voor deze mensen is de tentoonstelling interessant en zijn de activiteiten spannend. In het dagelijks leven van een verpleeghuis is de rolverdeling helder. Echter tijdens de activiteiten zijn er geen ‘bewoners en verzorgers’ maar is iedereen gelijk en kan iedereen op zijn eigen niveau meedoen.

De directe relaties rondom de huizen: familie en vrienden van bewoners maar ook familie en vrienden van medewerkers en vrijwilligers en buurtgenoten worden uitgenodigd om te komen kijken naar de tentoonstelling en deel te nemen aan het activiteitenprogramma. Ook organiseert de Stichting Op Visite rondleidingen voor groepen 7 en 8 van basisscholen uit de buurt.

Duurzaamheid

o De samenvoeging van de tentoonstelling met de activiteiten. Door kijken en doen samen aan te bieden zal er een kruisbestuiving optreden. We hopen daarmee een duurzame interesse voor beeldende kunst op te bouwen bij de bezoekers en deelnemers van het project.

o We kiezen voor professionele regionale en lokale kunstenaars en stimuleren een blijvende samenwerking met de medewerkers van de huizen.

o Medewerkers en vrijwilligers nemen de opgedane kennis en ervaringen tijdens de trainingen en de activiteiten mee en gebruiken deze in eigen activiteiten.

o Kunstkoffers als blijvend souvenirs, een praktisch en uitdagend hulpmiddel die zorgverleners en vrijwilligers kunnen inzetten in huiskamers om samen met bewoners kunst te beleven.

o De huizen van Pieter van Foreest laten aan mensen van buiten laten zien dat ze gezellige ontmoetingsplekken zijn waar je gesprekken met [buurt]bewoners kunt voeren, waardevolle contacten kunt onderhouden en waar het mogelijk is om samen iets te ondernemen.

o Documentatie in de vorm van korte filmpjes en een publicatie zodat de herinneringen aan Op Visite bij Pieter Beelden in de tuin levend blijven. We sluiten hierbij aan op de voorzieningen op de locaties, bijvoorbeeld door beeldmateriaal aan te bieden voor de belevenistafels.

Bijzonder

o Een tentoonstelling met beelden van professionele kunstenaars bij de mensen thuis in het verzorgings- en verpleeghuis.

o De omgeving van het huis wordt uitgenodigd om op visite te komen en actief mee te doen.

o De kijkwijzer met vragen die je helpen en leren om naar kunst te kijken en er over te praten.

o De tentoonstelling als uitgangspunt voor het activiteitenprogramma.

o Het activiteitenprogramma wordt gedragen door professionele kunstenaars.

o Een kunstmenu zodat ook de kleine locaties een eigen kunstprogramma kunnen samenstellen aangepast aan de behoeften van het huis, zijn bewoners en de omgeving.

o Trainen van de activiteitenbegeleiders, zorgmedewerkers en vrijwilligers.

o Kunst kijken in combinatie met zelf doen.

o Bijzonder materiaal gebruik in de workshops.

o Het verbinden van verschillende doelgroepen.

o Op Visite- kunst is te koop.

Looptijd

16 maanden

Start 1 september 2017 tot december 2018

Locaties

Alle huizen en ontmoetingscentra worden uitgenodigd om naar de tentoonstellingen te komen kijken en een keuze te maken uit het kunstmenu. Afhankelijk van de wensen en het budget wordt het programma samengesteld.

MiddenDelfland: Akkerleven in Schipluiden, Singelhof in Maasland, Ontmoetingscentrum Singelhof, Maasland.

Westland: Hooge Tuinen in Naaldwijk, De Opmaat in Monster, De Terwebloem in Poeldijk, Duinhof in Ter Heijden aan Zee, Sonnevanck in ’s-Gravenzande, De Kreek in ‘s Gravenzande, Triangel in De Lier, Vlietzicht in Wateringen, Ontmoetingscentrum Zwaluw, ’s-Gravendzande, Kornalijn, ’s-Gravenzande, Ontmoetingscentrum Zorgtuinderij Nieuw zuiderveld, Wateringen, Ontmoetingscentrum Naaldwijk.

Pijnacker/Nootdorp: Veenhage, Weidevogelhof, Ontmoetingscentrum Pijnacker.

Delft: Delftshove in Delft, Die Buytenweye in Delft, Bieslandhof in Delft, Lindenhof in Delft, Stefanna in Delft, Zorgboerderij Buitengewoon in Delfgauw. Ontmoetingscentrum Mozartlaan, Delft Ontmoetingscentrum Dock van Delft, Ontmoetingscentrum Beukenlaan, Delft, Ontmoetingscentrum Vermeertoren, Delft

Projectleider

riëlle beekmans www.riellebeekmans.com

Curator / tentoonstelling inrichter

Leon Perlot: beeldend kunstenaar en tentoonstellingsmaker

Vormgeving en fotografie

Henk De Roij: www.deroij.nl

Film

Caren Huygelen: www.huygelen.nl

Kijkwijzers voor de tentoonstellingen en kunstkoffers [educatie]

Erika van Vulpen: kunsthistorica en kunstpedagoge

Marja van Rossum: kinderfilosoof en schrijfdocent www.Grootdenkraam.nl

Yke Prins: beeldend kunstenaar en museumgids www.ykeprinsbeelden.nl

riëlle beekmans www.riellebeekmans.com

Trainingen

Marja van Rossum: kinderfilosoof en schrijfdocent www.Grootdenkraam.nl

Yke Prins: beeldend kunstenaar en museumgids www.ykeprinsbeelden.nl

riëlle beekmans www.riellebeekmans.com

Vrijwilligers

Met alle Op Visite projecten werken we met veel plezier samen met vrijwilligers.